„…Kroniki nie mówią o zagubionych wsiach. Wśród jezior i bagien owej wschodniej krainy położone są te wsie z szarymi dachami i ślepymi oknami , ze studniami z żurawiem i kilkoma dzikimi gruszami na kamienistych miedzach. Otacza je wielki bór, wysklepia nad nimi wysokie niebo z ciężkimi chmurami, między rozpadającymi się płotami biegnie piaszczysta droga. Wychodzi z rozległych lasów i znów wśród nich ginie […]. Są tak małe, że nazwy ich widnieją tylko na mapach, których używa żołnierz podczas manewrów, a i to nie jest pewne. Nazwy te brzmią obco i smutnie, bywają to nawet dawne nazwy, lecz już poza granicą powiatu nikt ich nie zna. Są niby mogiły z czasów dawno zapomnianych wojen, zapadłe, z zatartymi napisami…"

Ernst Wiechert  „Dzieci Jerominów"

Projekt pod tytułem „Zagubione Wioski Puszczy Piskiej" realizowany był w latach 2009 – 2012, w ramach porozumienia o współpracy pomiędzy Stowarzyszeniem na Rzecz Ochrony Krajobrazu Kulturowego Mazur „Sadyba" z Kadzidłowa, Fundacją „Borussia" z Olsztyna, Krajowym Ośrodkiem Badań i Dokumentacji Zabytków z Warszawy oraz Nadleśnictwem Pisz.

W ramach w/w projektu wolontariusze z Austrii, Niemiec, Polski, Rosji i Włoch szukali nie tylko śladów dawnego życia ale także mieli możliwość zapoznania się z ideą wolontariatu, problematyką dziedzictwa kulturowego i jego ochrony. W trakcie kilkuletniego cyklu młodzież uporządkowała i uczytelniła cmentarze oraz miejsca gdzie zachowały się jakiekolwiek ślady po nieistniejących już wsiach mazurskich, położonych na terenie Puszczy Piskiej. Projekt obejmował również ustawienie dwujęzycznych tablic informujących o poszczególnych miejscowościach. Podczas realizacji projektu zostały uporządkowane i oznakowane cmentarze po nieistniejących wsiach mazurskich takich jak: Sowiróg, Wądołek, Przerośl, Szast, Piskorzewo, Wolisko Małe i Duże.

Z KART HISTORII …

Na terenie Nadleśnictwa Pisz funkcjonowało do końca lat 40. XX wieku około 30 mazurskich wsi. Zostały one założone w okresie od XV do XIX wieku, tj. zarówno w czasie działalności krzyżackiej, jak i pruskiej (od 1525 r.). Wspomniane jednostki osadnicze zostały rozszabrowane w trakcie kilku lat po II Wojnie Światowej przez ludność napływową. Dodatkowo w niektórych przypadkach część pozostałych murowanych budynków zleciły rozebrać miejscowe władze. Do dzisiaj, w spisie miejscowości w Urzędzie Miasta Pisza zachowały się nazwy jedynie 9 spośród 30 wspomnianych wsi.

Po osadach zachowały się nieużytkowane cmentarze ewangelickie, pojedyncze podmurówki domów, starodrzew (np. dąb wyznaczający niegdyś centrum wsi Sowiróg) i pozostałości urządzeń hydrotechnicznych huty żelaza w Wądołku. Pewnym ewenementem jest zachowana podwójna aleja lipowa prowadząca do nieistniejącej wsi Bagieńskie. Istotną kwestią jest również podjęta przez władze decyzja, dotycząca zalesienia gruntów po rozszabrowanych wsiach. Stało się to głównie w latach 60. i 70. XX wieku. W ten sposób cmentarze, które wcześniej funkcjonowały w krajobrazie otwartym, znalazły się w większości na obszarach leśnych. W 2014 r. wszystkie, tj. 46 cmentarzy, na obszarze Nadleśnictwa Pisz zostało zinwentaryzowanych. Jest to największa liczba nieużytkowanych cmentarzy znajdująca się na terenie jednego nadleśnictwa w województwie warmińsko-mazurskim.

Zachowanie części cmentarzy, w połączeniu z dużymi walorami środowiska przyrodniczego stanowi o ich atrakcyjności. Ponadto są one położone na terenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Mazurskie" (utworzonego w 2002 r.). Jego północno-wschodnią część stanowi Mazurski Park Krajobrazowy, z największym poziomem jeziorności w Polsce, wynoszącym 30%.

Osadnictwo na tym obszarze zostało dobrze opisane. Pierwsze artykuły o nim pochodzą z lat 90. XX w. Dotyczyły one najbardziej znanych wsi, tj. Sowirogu i Wądołka (czasopismo Znad Pisy). Spośród publikacji naukowych należy głównie wymienić książkę Maciejewskiej (1995 r.) i Białuńskiego (2002 r.). Najpełniejszy opis zaginionych wsi zamieszczono w artykułach K. Worobca, które  ukazały się w 2014 r. w Gazecie Piskiej.

Więcej informacji na temat projektu „Zagubione Wioski Puszczy Piskiej" i historii poszczególnych miejscowości na stronie Stowarzyszenia na Rzecz Ochrony Krajobrazu Kulturowego Mazur „Sadyba".